We zijn soms zo intensief bezig met onze persoonlijke ontwikkeling, met ons eigen traject, dat we onbewust en onbedoelde vergeten dat de wereld om ons heen ook in beweging en ontwikkeling is. We vergeten dat de mensen in onze omgeving eveneens hun eigen groei- en ontwikkelingsproces doormaken, met hun persoonlijke uitdagingen, inzichten en evoluties. Het risico dat soms schuilt in de focus op zelfontwikkeling, hoe noodzakelijk die ook is, is dat onze focus te veel naar binnen gericht is.
Spotlight effect
Velen onder ons voelen zich constant bekeken, alsof er een felle spot op ons gericht staat en elke stap, elke imperfectie en vooral elke mogelijke fout, sterk onder de loep wordt genomen. Dit fenomeen staat ook gekend als het 'spotlight effect'. Het zorgt ervoor dat we onze eigen ervaringen en ons eigen leven heel erg gaan uitvergroten en onbewust het gevoel hebben dat wij het middelpunt van de wereld zijn. Eerlijk? We zijn ook effectief het middelpunt van ons eigen leven. Want we zitten nu eenmaal in ons eigen lichaam.
Maar... zoals jij onder jouw eigen spotlight zit, zo zit ik ook onder de mijne en onze buurman en buurvrouw zitten onder die van hen. En één van de sleutels tot zelfzorg is ons ervan bewust te zijn dat ieder zijn eigen groeiproces doormaakt, deel verweven met die van ons, maar grotendeels ook onafhankelijk van anderen en dus van jou.
Zelfzorg gaat dus verder onszelf én idealiter gaat die voorbij de angst voor de ingebeelde schijnwerpers. Het leert ons om met meer mildheid naar onszelf te kijken, onze imperfecties te omarmen. En diezelfde mildheid en aanvaarding is noodzakelijk in onze relaties en interacties met anderen. Het is belangrijk om onze oordelen over anderen regelmatig in vraag te stellen, om de ideeën die we over hen hebben, af en toe af te toetsen en uit te zoeken of deze nog wel kloppen. Want terwijl wij ons persoonlijke zelfzorgtraject doorlopen, staat de rest van de wereld ook niet stil. De mensen in onze omgeving groeien, veranderen, evolueren – soms zichtbaar, soms in stilte en dat staat los van of wij daar al 'klaar' voor zijn in ons eigen proces.
Analyseer niet ongevraagd
Hoe vaak gebeurt het niet dat iemand ons in vertrouwen neemt en over zijn of haar gevoelens praat? Onze eerste impuls kan zijn om te analyseren, om een verklaring te zoeken, om misschien zelfs al een conclusie klaar te hebben – vaak gekleurd door onze eigen recente inzichten en ervaringen. Maar wat als die persoon helemaal niet zit te wachten op onze analyse? Wat als de angst voor ons oordeel, gevoed door onze persoonlijke ervaring met de 'spotlight', hen juist afremt om zich volledig open te stellen?
Het is niet aan ons om de diepere lagen van iemands emoties of gedrag te benoemen, zeker niet als daar niet wordt om gevraagd. Veel krachtiger is het om met open vragen een veilige plek te creëren, waarin de ander zelf tot inzichten kan komen. Want er is weinig zo energievretend als het gevoel dat iemand dénkt te wéten hoe jij in elkaar zit, terwijl die interpretatie niet overeenstemt met je eigen waarheid. Ironisch genoeg is dit een gevoel dat we zelf maar al te goed kennen vanuit onze eigen ervaring. En toch trappen we heel gemakkelijk in diezelfde valkuil.
Laten we die oude en wijze raad in ons achterhoofd houden: doe niet met een ander wat je zelf ook niet zou willen dat anderen met jou doen.
Een voorbeeld: de onverwachte carrièreswitch
Stel je voor, je hebt een goede vriend die jarenlang met veel passie in de horeca heeft gewerkt. Het was zijn droom om ooit een eigen restaurant te openen. Hij heeft er heel zijn leven hard voor gewerkt en veel voor opgegeven. Maar de laatste tijd merk je dat hij steeds vaker klaagt. Hij is moe, gestrest, en de passie lijkt verdwenen.
Op een dag vertelt hij je dat hij overweegt om een compleet andere richting in te slaan. Hij denkt erover om een opleiding tot grafisch ontwerper te volgen, iets wat hij altijd al leuk vond als hobby. Jouw eerste reactie, vanuit je bezorgdheid en de voorgeschiedenis van zijn eerdere droom, zou kunnen zijn: "Wacht eens even, was dat niet altijd je grote droom? Ben je niet bang dat mensen zullen denken dat je opgeeft? Is dit niet gewoon een impulsieve reactie op de stress, omdat je denkt niet aan de verwachtingen te kunnen voldoen?".
Hoewel je intenties misschien goed zijn, is de kans groot dat je vriend zich beoordeeld voelt, alsof je zijn nieuwe droom niet serieus neemt of zijn huidige gevoelens minimaliseert. Je focust op het 'oude beeld' dat je van hem had, in plaats van open te staan voor de groei en verandering die hij nu doormaakt.
Een meer helpende en zorgzame reactie voor jullie allebei zou zijn om geïnteresseerde vragen te stellen: "Wat trekt je zo aan in grafisch ontwerp? Hoe voelt het als je ermee bezig bent? Wat zorgt ervoor dat je deze stap wil zetten?"
Luisteren zonder oordeel
Door te luisteren zonder oordeel, zonder de filter van onze eigen angsten over wat anderen zullen denken, en door open vragen te stellen, geef je je vriend de ruimte om zijn eigen proces te verkennen en tot zijn eigen inzichten te komen. Misschien ontdekt hij inderdaad dat het een impuls is, maar de kans bestaat evenzeer dat zijn passie verschoven is en dat deze nieuwe richting hem meer energie en voldoening geeft. Het is niet aan anderen om daarover te oordelen.
Door de 'spotlight' te dimmen en het licht 'aan te knippen', krijgen we een bredere kijk en een realistischer beeld op hoe je vriend zich werkelijk voelt. Wie zijn wij om te oordelen dat hij beter zijn (vroegere) droom zou najagen? Dat oordeel kost energie aan je vriend, maar ook aan jezelf. Er is namelijk niets zo vermoeiend om ongevraagd advies te geven. De ontvanger volgt je advies niet op, want heeft er niet om gevraagd en jij raakt gefrustreerd omdat jouw goedbedoeld advies (jouw persoonlijke mening dus) niet wordt opgevolgd.
In het ideale geval leren we los te laten, te vertrouwen op het proces van de ander, net zoals we hopen dat anderen ons vertrouwen in ons eigen traject, vrij van de verlammende angst voor de schijnwerpers. Want uiteindelijk zijn we allemaal altijd in ontwikkeling. En dat is helemaal oké.